એક ગૃહસ્થને, એક સામાન્ય વ્યક્તિને, પોતાનું ગુજરાન ચલાવા પૈસાની જરૂર હોય છે. જો કે, એમાં જોખમ એ છે કે પૈસા કમાવવું અહં ફુલાવવાનું આલંબન બની જાય છે: આપણે પોતાના માટે જેટલું શક્ય બને તેટલું વધારે પૈસાનો ભંડાર બનાવવા લાગીએ છીએ, અને જે લોકો ઓછું કમાય છે તેઓ પ્રત્યે હિન ભાવના રાખવા લાગીએ છીએ. આવો દૃષ્ટિકોણ બીજાઓની હાનિ કરે છે અને પોતાની પણ હાનિ કરે છે, કારણ કે જેટલો વધારે અહં એટલું વધારે આપણે મુક્તિ થી દૂર છીએ. એટલા માટે, સમ્યક આજીવિકાનું એક મહત્વપૂર્ણ પાસું દાન આપવું છે, આપણે જે કમાઈએ છીએ એનો થોડો ભાગ બીજાઓ સાથે વહેંચીએ. તો પછી આપણે ફક્ત પોતાના માટે નથી કમાતા પણ બીજાઓના લાભ માટે પણ.

જો ધર્મમાં ફક્ત બીજાને નુકસાન પહોંચાડનારા કર્મોથી દૂર રહેવાની સલાહ આપવાનો સમાવેશ થાય છે, તો તેની કોઈ અસર નહીં થાય. અકુશળ કર્મો કરવાના જોખમો અને કુશળ કર્મો કરવાના ફાયદાઓને આપણે બુદ્ધિપૂર્વક સમજી શકીએ છીએ, અથવા જે લોકો તેનો ઉપદેશ આપે છે તેમના પ્રત્યે શ્રદ્ધાથી શીલનું મહત્વ સ્વીકારી શકીએ છીએ. છતાંય અકુશળ કર્મો કરવાનું ચાલુ રહે છે, કારણ કે મન ઉપર નિયંત્રણ નથી હોતું. તેથી ધર્મનો બીજો વિભાગ, સમાધિ - મનના માલિક બનવું. આ ભાગમાં આર્ય અષ્ટાંગિક માર્ગના બીજા ત્રણ અંગ છે:

(4)સમ્મા-વાયામો-- સમ્યક વ્યાયામ, સમ્યક કસરત. પોતાના અભ્યાસથી આપણે જોયું કે મન કેટલું નબળું અને અશક્ત છે, હંમેશાં એક વિષયથી બીજા વિષયમાં ભાગતું રહે છે. આવા મનને મજબૂત કરવા માટે કસરતની જરૂર હોય છે. મનને મજબુત કરવા માટે ચાર કસરતો છે: મનમાં કોઈ દુર્ગુણ હોય તો તેને દૂર કરીશું, જે દુર્ગુણો નથી તેમને આવવા નહીં દઈએ, મનમાં જે સદ્ગુણો છે તેમને વધારીશું, અને જે સદ્ગુણો નથી તેમને લાવવા પ્રયત્ન કરીશું. શ્વાસની જાણકારી રાખવાના (આનાપાન)ના અભ્યાસ દ્વારા, પરોક્ષ રીતે, આપણે આ કસરતો કરવાનું શરૂ કરી દીધું છે.

(5)સમ્મા-સતિ--સમ્યક સ્મૃતિ (જાગરુકતા), વર્તમાન ક્ષણ ની સચ્ચાઈ પ્રત્યે જાગરુકતા. ભૂતકાળની ફક્ત યાદો હોઈ શકે છે; ભવિષ્ય માટે ફક્ત આકાંક્ષાઓ, ભય, કલ્પનાઓ જ હોઈ શકે છે. આપણે સમ્મા-સતિનો અભ્યાસ, પોતાની જાતને તાલીમ આપીને કે વર્તમાન ક્ષણમાં નાકના આ ત્રિકોણવાળા સીમિત ભાગમાં જે કોઈ સચ્ચાઈ પ્રગટ થાય છે તેના પ્રત્યે જાગરૂક રહી, શરૂ કર્યો છે. આપણે સ્થૂળથી સ્થૂળ સચ્ચાઈથી માંડીને સૂક્ષ્મથી સૂક્ષ્મતર, સૂક્ષ્મતમ સચ્ચાઈ સુધી સંપૂર્ણ સચ્ચાઈના ક્ષેત્રની જાણકારી રાખવાની ક્ષમતા વિકસિત કરવાની છે. શરૂ કરવા માટે, આપણે સભાન, ઇરાદાપૂર્વક શ્વાસ તરફ ધ્યાન આપ્યું, પછી સામાન્ય, કુદરતન, નૈસર્ગિક, શ્વાસ; અને ત્યાર બાદ શ્વાસનો સ્પર્શ. હવે આપણે જાણકારી બનાવી રાખવા હજુ સૂક્ષ્મ આલંબન લઈશું: આ મર્યાદિત ક્ષેત્રમાં કુદરતન, સ્વાભાવિક શરીરની અનુભૂતિ, સંવેદનાઓ. આપણને શ્વાસના તાપમાનનો અનુભવ થઈ શકે છે, શરીરમાં આવે છે ત્યારે સહેજ ઠંડો, જાય છે ત્યારે સહેજ ગરમ. તેનાથી આગળ, અસંખ્ય સંવેદનાઓ એવી છે જે શ્વાસથી સંબંધિત નથી: ગરમી, ઠંડી, ખંજવાળ, ધબકાર, કંપન, દબાણ, તાણ, પીડા, વગેરે. આપણે સંવેદનાઓનો ચુનાવ નથી કરી શકતા, કારણ કે આપણે સંવેદનાઓનું નિર્માણ નથી કરી શકતા. કેવળ જાણવાનું છે, જાગરૂક રહેવાનું છે. સંવેદનાના નામનું મહત્વ નથી; મહત્ત્વની વાત એ છે કે સંવેદનાની સચ્ચાઈને જાણવાની છે, તેના પર કોઈ પ્રતિક્રિયા આપ્યા વિના.

મનનો સ્વભાવ, જેમ આપણે જોયું કે, રાગ અને દ્વેષ ઉત્પન્ન કરતાં કરતાં, ભવિષ્યમાં કે ભૂતકાળમાં ભાગતા રહેવાનો છે. સમ્યક જાગરુકતાનો અભ્યાસ કરી આપણે આ ટેવ તોડવાનું શરૂ કરી દીધું. એવું નથી કે આ શિબિર પછી આપણે ભૂતકાળને સંપૂર્ણપણે ભૂલી જઈશું, અને ભવિષ્ય માટે કંઇ વિચારીશું નહીં. પરંતુ હકીકતમાં આપણે ભૂતકાળ અથવા ભવિષ્યના વિચારોમાં બિનજરૂરી આળોટતા રહી આપણી શક્તિનો બગાડ કરતા રહેતા હતા, એટલા સુધી કે જ્યારે આપણે કંઈક યાદ કરવાની અથવા યોજના કરવાની જરૂર હોય, ત્યારે આપણે તેમ કરી શક્યા નહીં. સમ્યક જાગરુકતા વિકસિત કરીને, આપણે આપણા મનને વર્તમાન સચ્ચાઈમાં વધુ નિશ્ચિતરૂપે કેન્દ્રિત કરવાનું શીખીશું, અને આપણે જોશું કે જ્યારે જરૂર પડે ત્યારે આપણે સરળતાથી ભૂતકાળને યાદ કરી શકીશું, અને ભવિષ્ય માટે યોગ્ય જોગવાઈઓ કરી શકીશું. આપણે સુખી, સ્વસ્થ જીવન જીવી શકીશું.

(6)સમ્મા સમાધિ-- સમ્યક સમાધિ, મનની એકાગ્રતા. માત્ર એકાગ્રતા આ વિદ્યાનો હેતુ નથી; આપણે જે એકાગ્રતા વિકસાવીએ છીએ તેમાં શુદ્ધતાનો આધાર હોવો આવશ્યક છે. રાગ, દ્વેષ, અથવા મોહ-મૂઢતા ના આધારે આપણે મનને એકાગ્ર કરી શકીએ છીએ, પરંતુ આ સમ્મા સમાધિ નથી. આપણે પોતાના અંદરની સચ્ચાઈ પ્રત્યે જાગરૂક રહેવાનું છે, કોઈ પણ રાગ દ્વેષ વિના. આ જાગરુકતાને સતત ક્ષણ-પ્રતિક્ષણ ટકાવી રાખવી-- એ સમ્મા સમાધિ છે.