Όλοι μας αναζητούμε τη γαλήνη και την αρμονία, γιατί αυτά τα δυο πράγματα λείπουν απ’τη ζωή μας. Κατά καιρούς όλοι μας βιώνουμε στιγμές ταραχής, εκνευρισμού, δυσαρμονίας και δυστυχίας. Κι όταν κανείς υποφέρει από μια τέτοια αναταραχή, δεν περιορίζει τη δυστυχία του μόνο στον εαυτό του, αλλά τη μοιράζει και στους άλλους. Η αναταραχή διαποτίζει την ατμόσφαιρα γύρω απ’το δυστυχισμένο άτομο. ‘Όποιος έρχεται σ’επαφή μαζί του ταράζεται, εκνευρίζεται. Οπωσδήποτε, αυτός δεν είναι ο καλύτερος τρόπος να ζούμε.

Θα έπρεπε να ζει κανείς ειρηνικά με τον εαυτό του και με τους άλλους.  Στο κάτω κάτω, ο άνθρωπος είναι ένα κοινωνικό ον και πρέπει να ζει μέσα στην κοινωνία και να συναναστρέφεται με τους άλλους. Πώς μπορούμε λοιπόν να ζήσουμε ειρηνικά; Πώς μπορούμε να παραμείνουμε σ’αρμονία μέσα μας και να διατηρήσουμε την ειρήνη και την αρμονία γύρω μας, ώστε κι οι άλλοι να μπορούν να ζουν γαλήνια κι αρμονικά;

‘Όταν είναι κανείς ταραγμένος, για να πάψει να είναι, πρέπει να μάθει τη βασική αιτία της αναταραχής του, την αιτία της δυστυχίας του. Αν ερευνήσει το πρόβλημα, πολύ σύντομα θα δει καθαρά πως όταν αρχίσει ο νους του να παράγει έναν αρνητισμό, ένα μίασμα, τότε δεν μπορεί παρά να ταραχτεί. Μια αρνητική ή νοσηρή σκέψη δεν μπορεί να συνυπάρξει με τη γαλήνη και την αρμονία.

Πώς αρχίζει κανείς να παράγει αρνητισμό; ‘Άλλη μια φορά, ερευνώντας το βλέπουμε καθαρά. Νιώθω πολύ δυστυχισμένος όταν βλέπω κάποιον να συμπεριφέρεται μένα τρόπο που δεν μου αρέσει, όταν βλέπω να συμβαίνει κάτι που δεν μου αρέσει. Μου συμβαίνουν ανεπιθύμητα πράγματα και δημιουργώ ένταση μέσα μου. Αυτά που θέλω να γίνουν δε γίνονται, κάποια εμπόδια μπαίνουν στη μέση και πάλι δημιουργώ ένταση. ‘Πετσί αρχίζω να δένω κόμπους μέσα μου. Σ’όλη τη διάρκεια της ζωής μου ανεπιθύμητα πράγματα μου συμβαίνουν κι αυτά που θέλω να συμβούν μπορεί να συμβούν μπορεί κι όχι. Αυτή η διαδικασία αντίδρασης, το να δένεις δηλαδή κόμπους μέσα σου -Γόρδιους δεσμούς- δημιουργεί ένταση, ψυχική και σωματική και τόση ποσότητα αρνητισμού, που η ζωή ολόκληρη γίνεται δυστυχισμένη.

Ένας τρόπος να λύσω το πρόβλημα μου είναι να τα κανονίσω έτσι ώστε τίποτα ανεπιθύμητο να μη μου συμβαίνει κι όλα να γίνονται ακριβώς όπως το επιθυμώ. Για να συμβεί όμως κάτι τέτοιο πρέπει ν’ αναπτύξω ιδιαίτερη δύναμη, ή κάποιος άλλος που διαθέτει αυτή τη δύναμη θα πρέπει να έρχεται σε βοήθεια μου, όποτε του το ζητήσω, για να μη μου συμβαίνουν ανεπιθύμητα πράγματα και να γίνονται μόνο αυτά που θέλω. Αυτό όμως δεν είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί. Δεν υπάρχει κανείς στον κόσμο που να εκπληρώνονται όλες του οι επιθυμίες, που στη ζωή του να έρχονται όλα όπως τα θέλει, χωρίς να του συμβαίνει ποτέ κάτι το μη-επιθυμητό. Συνέχεια μας συμβαίνουν πράγματα αντίθετα προς τις επιθυμίες μας ή τις προσδοκίες μας. Το ερώτημα λοιπόν που τίθεται είναι: Πώς μπορώ εγώ να μην αντιδρώ τυφλά όταν αντιμετωπίζω πράγματα που δεν μου αρέσουν; Πώς να μην δημιουργώ εντάσεις; Πώς να παραμείνω στη γαλήνη κι αρμονία μου;

Στην Ινδία καθώς και σ’ άλλες χώρες, σοφοί, άγιοι του παρελθόντος, μελέτησαν αυτό το πρόβλημα, -το πρόβλημα της ανθρώπινης δυστυχίας- και βρήκαν μια λύση. Αν συμβεί κάτι ανεπιθύμητο κι αρχίσει κανείς ν’αντιδρά  παράγοντας θυμό, φόβο, ή κάποιο άλλο αρνητισμό, τότε όσο το δυνατόν πιο σύντομα, θα πρέπει να στρέψει την προσοχή του σε κάτι άλλο. Για παράδειγμα, να σηκωθεί να γεμίσει ένα ποτήρι νερό και ν’αρχίσει να πίνει, οπότε ο θυμός του δεν πολλαπλασιάζεται κι έτσι βγαίνει γρήγορα απ’αυτό. Μπορεί επίσης ν’αρχίσει να μετράει, ένα, δύο, τρία, τέσσερα...΄Η να αρχίσει να επαναλαμβάνει μια λέξη, μια πρόταση, μια “μάντρα”, όπως το όνομα μιας θεότητας, ή ενός αγίου για τον οποίο νιώθει μεγάλη ευλάβεια. Τότε η προσοχή του  στρέφεται αλλού, μέχρι ενός σημείου, και ξεφεύγει από τον αρνητισμό, από το θυμό του.

Αυτή η λύση βοήθησε, ήταν αποτελεσματική κι εξακολουθεί να είναι. Μ’αυτή την άσκηση ο νους νιώθει λυτρωμένος από κάθε αναστάτωση. Ωστόσο στην πραγματικότητα, η λύση αυτή είναι αποτελεσματική μόνο στο συνειδητό επίπεδο. Ενώ ουσιαστικά, με το να στρέψεις την προσοχή σου σε κάτι άλλο, σπρώχνεις τον αρνητισμό βαθιά στο ασυνείδητο και σ’αυτό το επίπεδο συνεχίζει να παράγει και να πολλαπλασιάζει το ίδιο μίασμα. Στο επιφανειακό επίπεδο υπάρχει ένα στρώμα γαλήνης κι αρμονίας, στα βάθη του νου όμως κρύβεται ένα απενεργοποιημένο ηφαίστειο καταπιεσμένου αρνητισμού που αργά ή γρήγορα θα εκραγεί βίαια.

Άλλοι ερευνητές της εσωτερικής αλήθειας πήγαν ακόμα πιο βαθιά στην αναζήτησή τους και βιώνοντας την πραγματικότητα του νου και της ύλης μέσα τους, αναγνώρισαν πως το να στρέφουν αλλού την προσοχή τους δεν ήταν παρά μια υπεκφυγή απ’το πρόβλημα. Η υπεκφυγή δεν είναι λύση. Πρέπει το πρόβλημα ν’αντιμετωπιστεί. ‘Οταν αναδύεται ένας αρνητισμός στο νου, απλά παρακολούθησέ τον, αντιμετώπισέ τον. Μόλις αρχίσεις να παρατηρείς ένα μίασμα του νου σου, τότε αρχίζει και ν’αποδυναμώνεται. Σιγά σιγά μαραίνεται και ξεριζώνεται.

Καλή λύση! ‘Έτσι αποφεύγεις τα δυο άκρα: την καταπίεση απ’τη μια και την ανεξέλεγκτη κατάσταση απ’την άλλη. Με το να κρατάς τον αρνητισμό στο ασυνείδητο δεν τον εξουδετερώνεις. Κι αν του επιτρέψεις να εκδηλωθεί με σωματική ή λεκτική πράξη το μόνο που καταφέρνεις είναι να δημιουργείς κι άλλα προβλήματα. Αν όμως απλά το παρατηρήσεις, τότε το μίασμα περνάει, ο αρνητισμός εξουδετερώνεται κι απελευθερώνεσαι.

Ακούγεται υπέροχο, είναι όμως στ’αλήθεια πρακτικό; ‘Άραγε είναι εύκολο για ένα μέσο άνθρωπο ν’αντιμετωπίσει έναν αρνητισμό του; ‘Όταν ξεσπάει ο θυμός, μας κυριεύει τόσο γρήγορα που ούτε το καταλαβαίνουμε. Και κατεχόμενοι απ’το θυμό μας, κάνουμε ορισμένες σωματικές ή λεκτικές πράξεις που είναι βλαβερές για μας και για τους άλλους. Αργότερα, όταν ο θυμός καταλαγιάσει, αρχίζουμε τα κλάματα και τις μετάνοιες, εκλιπαρούμε να μας συχωρέσει αυτό ή εκείνο το άτομο, ή κι ο Θεός: “Αχ! Έκανα ένα λάθος, σας παρακαλώ, συχωρέστε με!” Την επόμενη φορά όμως που θα βρεθούμε σε μια παρόμοια κατάσταση, αντιδρούμε πάλι με τον ίδιο τρόπο. Κι όλες οι μετάνοιες μας πήγαν χαμένες.

Η δυσκολία έγκειται στο ότι δεν αντιλαμβάνομαι πότε πρωτοεμφανίζεται ένα μίασμα. Πρωτοεμφανίζεται  βαθιά στο ασυνείδητο επίπεδο του νου, κι ώσπου να φτάσει στο συνειδητό, έχει αποκτήσει τόση δύναμη που με κατακλύζει και δεν μπορώ να το παρατηρήσω.

Επομένως θα έπρεπε να έχω μια ιδιαιτέρα γραμματέα μαζί μου, ώστε κάθε φορά που αρχίζω να θυμώνω να μου λέει, “Πρόσεξε, αφεντικό, αρχίζει ο θυμός!” Αφού όμως δεν ξέρω πότε θ’αρχίσει αυτός ο θυμός, πρέπει να προσλάβω τρεις ιδιαιτέρες γραμματείς που να δουλεύουν σε τρεις βάρδιες, όλο το εικοσιτετράωρο. Ας υποθέσουμε πως έχω την οικονομική άνεση να το κάνω και κάποια στιγμή ο θυμός αρχίζει να φουντώνει. Αμέσως η γραμματέας μου  λέει, “Αφεντικό, κοίταξε, άρχισε ο θυμός!” Τότε κι εγώ το πρώτο πράγμα που κάνω είναι να της δώσω ένα χαστούκι και να τη βρίσω, “Ηλίθια! Νομίζεις πως σε πληρώνω για να μου κάνεις μάθημα;” Ο θυμός μ’έχει τόσο κυριέψει που καμιά καλή συμβουλή δεν μπορεί να βοηθήσει.

Ας πούμε όμως πως τελικά επικρατεί η σύνεση και δεν τη χαστουκίζω. Αντίθετα της απαντώ, “Σ’ευχαριστώ πολύ. Τώρα πρέπει να καθίσω να παρατηρήσω το θυμό μου.” Γίνεται όμως; Μόλις κλείσω τα μάτια και προσπαθήσω να παρατηρήσω το θυμό μου, αμέσως το αντικείμενο του θυμού μου έρχεται στο νου -το άτομο ή το περιστατικό που μ’έκανε να θυμώσω- και δεν παρατηρώ πια τον ίδιο το θυμό, αλλά το εξωτερικό ερέθισμα του συναισθήματος μου. Το μόνο που καταφέρνω έτσι είναι να πολλαπλασιάζω το θυμό μου. Δεν είναι λύση αυτή. Είναι πολύ δύσκολο να παρατηρήσει κανείς έναν αφηρημένο αρνητισμό, ένα αφηρημένο συναίσθημα, ξεκομμένο απ’το εξωτερικό αντικείμενο που το προκαλεί.

Ωστόσο, κάποιος που έφτασε στην απώτατη αλήθεια βρήκε μια πραγματική λύση. Ανακάλυψε πως όταν αναδύεται ένα μίασμα στο νου, συμβαίνουν συγχρόνως δυο πράγματα στο σωματικό επίπεδο. Το πρώτο είναι πως η αναπνοή χάνει τον κανονικό της ρυθμό. Αρχίζουμε ν’ αναπνέουμε βαθιά, γιατί εμφανίστηκε ένας αρνητισμός στο νου. Αυτό εύκολα μπορεί να το παρατηρήσει  κανείς. Σ’ ένα πιο δυσδιάκριτο επίπεδο, ένα είδος βιοχημικής αντίδρασης αρχίζει μέσα στο σώμα και παράγει κάποια αίσθηση. Κάθε μίασμα δημιουργεί κάποια αίσθηση σε κάποιο σημείο του σώματος.

Πρόκειται λοιπόν για μια πρακτική λύση. ‘Ενας απλός άνθρωπος δεν μπορεί να παρατηρεί αφηρημένα μιάσματα του νου, -αφηρημένο φόβο, θυμό, ή  πάθος. Αλλά με την κατάλληλη εκπαίδευση κι εξάσκηση είναι πολύ απλό να παρατηρήσει την αναπνοή και τις αισθήσεις που νιώθει πάνω στο σώμα του, που συνδέονται κι οι δυο άμεσα με τα νοητικά μιάσματα.

Η αναπνοή κι οι αισθήσεις θα με βοηθήσουν με δυο τρόπους. Καταρχήν θα γίνουν οι ιδιαιτέρες μου. Μόλις εμφανιστεί ένα μίασμα στο νου, η αναπνοή μου θα χάσει τον κανονικό της ρυθμό και θ’αρχίσει να μου φωνάζει: “Κοίταξε, κάτι δεν πάει καλά!” Δεν μπορώ να χαστουκίσω την αναπνοή μου, θ’αναγκαστώ λοιπόν να δεχτώ την προειδοποίηση. Με τον ίδιο τρόπο κι οι αισθήσεις μου λένε πως κάτι δεν πάει καλά. Οπότε, έχοντας δεχτεί την προειδοποίηση αρχίζω να παρατηρώ την αναπνοή μου, τις αισθήσεις μου και βλέπω πως πολύ σύντομα το μίασμα περνάει και χάνεται.

Αυτό το νοητικό-σωματικό φαινόμενο είναι σαν τις δυο πλευρές ενός νομίσματος. Στη μια πλευρά είναι χαραγμένες οι σκέψεις και τα συναισθήματα που εμφανίζονται στο νου. Στην άλλη είναι η αναπνοή κι οι αισθήσεις πάνω στο σώμα. Κάθε σκέψη ή συναίσθημα, συνειδητό ή ασυνείδητο, κάθε νοητικό μίασμα εκδηλώνεται στην αναπνοή και στην αίσθηση εκείνης της στιγμής. ‘Έτσι παρατηρώντας την αναπνοή ή την αίσθηση, άμεσα παρατηρώ και το μίασμα του νου μου. Αντί ν’αποφεύγω το πρόβλημα, αντιμετωπίζω την πραγματικότητα έτσι όπως είναι κι ανακαλύπτω πως το μίασμα χάνει τη δύναμη του. Δεν μπορεί να με κυριέψει όπως το έκανε στο παρελθόν. Αν επιμείνω, το μίασμα με τον καιρό θα εξαφανιστεί εντελώς και θα παραμείνω γαλήνιος κι ευτυχισμένος.

Μ’ αυτόν τον τρόπο, η τεχνική της αυτο-παρατήρησης μας δείχνει τις δυο μορφές της πραγματικότητας, την εσωτερική και την εξωτερική. Άλλοτε παρατηρούσε κανείς μ’ ανοιχτά τα μάτια, αλλά του διέφευγε η εσωτερική αλήθεια. ‘Έψαχνα πάντα προς τα έξω για την αιτία της δυστυχίας μου. Πάντα κατηγορούσα και προσπαθούσα ν’ αλλάξω την εξωτερική πραγματικότητα. Αγνοώντας την εσωτερική πραγματικότητα, δεν κατάλαβα ποτέ πως η αιτία που με κάνει να υποφέρω βρίσκεται μέσα μου, στις δικές μου τυφλές αντιδράσεις.

Τώρα με την εκπαίδευση αυτή μπορώ να δω την άλλη πλευρά του νομίσματος. Μπορώ να έχω επίγνωση της αναπνοής μου κι αυτού που συμβαίνει μέσα μου. Είτε πρόκειται για την αναπνοή μου, είτε για κάποια αίσθηση, ότι κι αν είναι, μαθαίνω απλά να το παρατηρώ, χωρίς να χάνω την ισορροπία του νου μου. Παύω ν’ αντιδρώ, παύω να πολλαπλασιάζω τις δυστυχίες μου. Αντίθετα, αφήνω το μίασμα να εκδηλωθεί και να προσπεράσει.

‘Οσο περισσότερο ασκείται κανείς σ’αυτή την τεχνική, θα δει πως τόσο πιο γρήγορα μπορεί να ξεφύγει απ’τον αρνητισμό. Σταδιακά, ο νους απελευθερώνεται απ’τα μιάσματα, γίνεται αγνός. Κι ένας αγνός νους είναι πάντα γεμάτος αγάπη, ανυστερόβουλη αγάπη για τους άλλους, γεμάτος συμπόνια για τα ελαττώματα και τις δυστυχίες τους, γεμάτος χαρά για την επιτυχία κι ευτυχία τους, κι εντελώς ατάραχος μπρος σ’οποιαδήποτε κατάσταση κι αν προκύψει.

‘Οταν φτάσει κανείς σ’αυτό το στάδιο, τότε ολόκληρος ο σχεδιασμός της ζωής του αρχίζει να μεταβάλλεται. Δεν του είναι πια δυνατόν να κάνει κάτι με πράξεις ή λόγια που να ταράζουν τη γαλήνη ή την ευτυχία των άλλων. Αντίθετα, ένας ισορροπημένος νους δεν είναι απλά γαλήνιος για τον εαυτό του, αλλά βοηθάει και τους άλλους να είναι γαλήνιοι. Η ατμόσφαιρα γύρω από ένα τέτοιο άτομο είναι διαποτισμένη με γαλήνη κι αρμονία κι αυτό θ’αρχίσει να επηρεάζει και τους άλλους.

Μαθαίνοντας να παραμένει κανείς ισορροπημένος μπροστά σ’ότι βιώνει μέσα του, αναπτύσσει μια στάση αποδέσμευσης μπρος σ’ όλα όσα συναντά στο δρόμο του και στις εξωτερικές καταστάσεις. Ωστόσο, αυτή η αποδέσμευση δεν είναι μια διάθεση φυγής ή αδιαφορίας προς τα προβλήματα του κόσμου. Αυτός που ασκείται στο διαλογισμό της Βιπάσσανα γίνεται πιο ευαίσθητος στον πόνο των άλλων και κάνει το παν για ν’ανακουφίσει την οδύνη τους μ’όποιον τρόπο μπορεί, χωρίς καμιά ένταση, μ’ένα νου γεμάτο αγάπη, συμπόνια κι αταραξία. Μαθαίνει την ιερή αδιαφορία, πώς δηλαδή να είναι απόλυτα δοσμένος, απόλυτα απασχολημένος στο να προσφέρει βοήθεια στους άλλους, ενώ συγχρόνως διατηρεί την ισορροπία του νου του. Μ’αυτόν τον τρόπο παραμένει γαλήνιος κι ευτυχισμένος, ενώ συγχρόνως εργάζεται για την ειρήνη και την ευτυχία των άλλων.

Αυτό δίδαξε ο Βούδας: Την τέχνη του ζην. Ποτέ του δεν ίδρυσε, ούτε δίδαξε κάποια θρησκεία, κάποιον “...ισμό”. Ποτέ δεν δίδαξε στους οπαδούς του να ασκούν κάποιες τελετές ή τελετουργίες, κάποιες τυφλές, ή κενές τυπικότητες. Αντίθετα, δίδαξε να παρατηρούμε τη φύση έτσι όπως είναι, παρατηρώντας την εσωτερική μας πραγματικότητα. Από άγνοια αντιδρούμε μ’ένα τρόπο που είναι βλαβερός για τον εαυτό μας και για τους άλλους. ‘Όταν όμως εμφανιστεί η σοφία, η σοφία που προκύπτει απ’την παρατήρηση της πραγματικότητας έτσι όπως είναι, ξεφεύγει κανείς απ’τη συνήθεια της αντίδρασης. ‘Όταν κάποιος πάψει ν’αντιδρά στα τυφλά, τότε μόνο είναι ικανός για πραγματική δράση, μια δράση που προέρχεται από έναν ισορροπημένο, ατάραχο νου, ένα νου που βλέπει και καταλαβαίνει την αλήθεια. Μια τέτοια δράση είναι μόνο θετική, δημιουργική και βοηθάει τους άλλους και τον εαυτό μας.

Επομένως το “γνώθι σ’αυτόν” είναι απαραίτητο, μια συμβουλή που κάθε σοφός άνθρωπος μας έχει ήδη δώσει. Πρέπει κανείς να γνωρίσει τον εαυτό του κι όχι μόνο στο διανοητικό επίπεδο, στο επίπεδο των ιδεών και των θεωριών. Αυτό όμως δε σημαίνει πως πρέπει να γνωρίσει τα πράγματα σ’ένα συναισθηματικό ή λατρευτικό επίπεδο, απλά δεχόμενος τυφλά αυτά που έχει ακούσει ή διαβάσει. Μια τέτοια γνώση δεν είναι αρκετή. Στην ουσία πρέπει κανείς να γνωρίσει την πραγματικότητα, στο “πραγματικό” της επίπεδο. Πρέπει να βιώσει απευθείας την πραγματικότητα αυτού του νοητικό-σωματικού φαινόμενου. Μόνο αυτό μπορεί να μας βοηθήσει να ξεφύγουμε απ’τα μιάσματα κι απ’τη δυστυχία.

Το απευθείας βίωμα της προσωπικής μας πραγματικότητας, η τεχνική της αυτο-παρατήρησης είναι αυτό που ονομάζουμε διαλογισμό της Βιπάσσανα. Στη γλώσσα της Ινδίας την εποχή του Βούδα “πάσσανα” σήμαινε να βλέπεις, να κοιτάς μ’ανοιχτά τα μάτια, με το συνηθισμένο τρόπο της όρασης. Βιπάσσανα όμως σημαίνει να παρατηρείς τα πράγματα όπως είναι στην πραγματικότητα κι όχι όπως μοιάζουν να είναι. Η εμφανής αλήθεια πρέπει να διαπεραστεί, μέχρι να φτάσει κανείς στην απώτατη αλήθεια ολόκληρης της διανοητικής και σωματικής μας δομής. Βιώνοντας αυτή την αλήθεια μαθαίνει πως να μην αντιδρά τυφλά και να μη δημιουργεί μιάσματα. Και φυσικά τα παλιά του μιάσματα εκλείπουν σταδιακά. Βγαίνει απ’όλες τις μιζέριες του και βιώνει την ευτυχία.

Τρία είναι τα στάδια στην εκπαίδευση που προσφέρεται σ’ένα σεμινάριο διαλογισμού της Βιπάσσανα. Πρώτα πρέπει κανείς ν’απέχει από κάθε πράξη, σωματική ή λεκτική, που να ταράζει τη γαλήνη και την αρμονία των άλλων. Δεν μπορεί κανείς να δουλεύει για ν’απελευθερώσει τον εαυτό του από τους αρνητισμούς του νου, ενώ συγχρόνως συνεχίζει να κάνει πράγματα σωματικά ή λεκτικά που το μόνο που κάνουν είναι να πολλαπλασιάζουν αυτούς τους αρνητισμούς. Επομένως ένας ηθικός κώδικας είναι το πρώτο βασικό βήμα της άσκησης. Ο μαθητής -τρια δέχεται να μη σκοτώσει, να μη κλέψει, να μην πει ψέματα, να μην έχει καμιά σεξουαλική δραστηριότητα και να μην κάνει χρήση τοξικών ουσιών. Η αποχή από τέτοιες πράξεις επιτρέπει στο νου να ηρεμήσει.

Το επόμενο βήμα είναι ν’αποκτήσει κανείς κάποιον έλεγχο αυτού του αδάμαστου νου, εκπαιδεύοντας τον να παραμένει προσηλωμένος σ’ένα μοναδικό αντικείμενο: την αναπνοή. Προσπαθεί λοιπόν να κρατήσει την προσοχή του όσο το δυνατόν περισσότερο στην αναπνοή. Δεν πρόκειται εδώ για μια άσκηση αναπνοής. Δεν προσπαθεί κανείς να ρυθμίσει την αναπνοή του. Αντίθετα, παρατηρεί τη φυσική του αναπνοή έτσι όπως μπαίνει και βγαίνει απ’τη μύτη. Μ’αυτόν τον τρόπο ηρεμεί ακόμα περισσότερο ο νους, ώστε να πάψει να κυριεύεται από βίαιους αρνητισμούς. Συγχρόνως, συγκεντρώνεται, γίνεται πιο οξύς, πιο διαπεραστικός, πιο ικανός για τη δουλειά της ενόρασης.

Αυτά τα δυο πρώτα βήματα, του να ζεις μια ηθική ζωή και να ελέγχεις το νου, είναι απολύτως απαραίτητα κι ευεργετικά αυτά καθαυτά, αλλά θα οδηγήσουν σε μια αυτο-καταπίεση, αν δεν κάνει κανείς και το τρίτο βήμα: την κάθαρση του νου από κάθε αρνητισμό, αναπτύσσοντας την ενόραση της ίδιας του της φύσης. Βιπάσσανα λοιπόν σημαίνει να βιώνεις την ίδια σου την πραγματικότητα μέσα απ’τη συστηματική, ανεπηρέαστη παρατήρηση του συνεχώς εναλλασσόμενου φαινόμενου νου-ύλης, που εκδηλώνεται μέσα σου με τη μορφή διαφορετικών αισθήσεων. Αυτό είναι και το κορύφωμα της διδασκαλίας του Βούδα: αυτο-κάθαρση μέσα απ’την αυτο-παρατήρηση.

Πρόκειται λοιπόν για μια τεχνική που μπορεί να εφαρμόσουν οι πάντες. Οι πάντες αντιμετωπίζουν το πρόβλημα του πόνου. Είναι μια παγκόσμια ασθένεια που απαιτεί μια παγκόσμια γιατρειά κι όχι μια δογματική λύση. ‘Όταν κανείς υποφέρει από θυμό  δεν είναι Βουδιστικός θυμός, Ινδουιστικός θυμός, ή Χριστιανικός θυμός. Ο θυμός είναι θυμός. Κι όταν κάποιος ταράζεται εξαιτίας αυτού του θυμού, η ταραχή του δεν είναι Χριστιανική, Ινδουιστική, ή Βουδιστική. Η ασθένεια είναι παγκόσμια. Επομένως η γιατρειά πρέπει να είναι κι αυτή παγκόσμια.

Ο διαλογισμός της Βιπάσσανα αποτελεί μια τέτοια γιατρειά. Κανείς δε θα έχει αντίρρηση για έναν κώδικα ζωής που σέβεται τη γαλήνη και την αρμονία των άλλων. Κανείς δε θα έχει αντίρρηση για την ανάπτυξη ενός ελέγχου του νου. Κανείς δε θα έχει αντίρρηση για την ανάπτυξη ενόρασης της ίδιας του της πραγματικότητας, που μέσα απ’αυτή γίνεται εφικτή η λύτρωση του νου απ’τους αρνητισμούς. Ο διαλογισμός της Βιπάσσανα είναι ένα οικουμενικό μονοπάτι.

Το να παρατηρείς την πραγματικότητα έτσι όπως είναι, παρατηρώντας την αλήθεια μέσα σου, σημαίνει να γνωρίζεις τον εαυτό σου στο πραγματικό, εμπειρικό επίπεδο. ‘Όσο εξασκείται κανείς, βγαίνει σταδιακά απ’τη δυστυχία των αρνητισμών του. Από τη χονδροειδή, εξωτερική, εμφανή αλήθεια, διεισδύει στην απώτατη αλήθεια του νου και της ύλης. Στη συνέχεια το υπερβαίνει κι αυτό και βιώνει μια αλήθεια που βρίσκεται πέρα απ’το νου και την ύλη, πέρα απ’το χρόνο και το χώρο, πέρα απ’το εξηρτημένο πεδίο της σχετικότητας: την αλήθεια της συνολικής λύτρωσης απ’ όλους τους αρνητισμούς, απ’όλες τις δυστυχίες. Σ’αυτή την απώτατη αλήθεια μπορεί κανείς να δώσει ότι όνομα θέλει. Πάντως πρόκειται για τον τελικό στόχο όλων των ανθρώπων.

Μακάρι να βιώσετε αυτή την απώτατη αλήθεια. Μακάρι όλοι οι άνθρωποι ν’ απαλλαγούν απ’ τους αρνητισμούς και τη δυστυχία τους. Μακάρι να χαρούν την αληθινή ευτυχία, την αληθινή γαλήνη, την αληθινή αρμονία.

ΜΑΚΑΡΙ ΟΛΑ ΤΑ ΠΛΑΣΜΑΤΑ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΕΥΤΥΧΙΣΜΕΝΑ